Stichting CPNB lanceert vandaag de campagne ‘Red de boekhandel, koop een boek’ omdat het steeds duidelijker wordt dat veel boekhandels de verlengde lockdown niet of nauwelijks zullen overleven. En dat betekent: nog meer boekhandels die verdwijnen uit het straatbeeld, nog meer steden en dorpen zonder fatsoenlijke plek om je boeken, kranten en andere (nieuws)media te kopen. En dat is erg, misschien wel erger dan je denkt. In dit artikel leg ik uit waarom.

Disclaimer: het is een beetje een lang verhaal geworden, maar het is dan ook een belangrijk onderwerp dat ik zo goed mogelijk wil uitleggen. Mocht je daar geen geduld voor hebben: de samenvatting is ‘Het is heel belangrijk dat boekhandels blijven bestaan, koop dus een mooi boek voor jezelf of voor een ander en red de boekhandel!’ 

Ik begin even bij een andere belangrijke functie die boekhandels hebben, namelijk: het verkopen van kranten, week- en maandbladen.

Loop in je hoofd even een rondje door je boekhandel en stop bij de kranten en tijdschriften. Waarschijnlijk zie je rijen met bladen – ook bladen waarvan je niet wist dat ze bestonden totdat je een cadeautje zocht voor die vriend(in) met die gekke hobby of een bijzondere interesse.

Loop nu in je hoofd even een rondje door je plaatselijke supermarkt, en stop ook voor dat tijdschriften- en krantenvak. Is dat even groot en biedt dat een even ruim assortiment? Ik durf te wedden van niet.

Boekhandels verkopen vaak niet alleen boeken, maar ook andere belangrijke (nieuws)media. Als boekhandels verdwijnen, wordt het steeds moeilijker om een ruim aanbod aan (dag)bladen te vinden – en dat heeft natuurlijk gevolgen voor de afzet van die bladen en dus ook hun bestaansrecht. Grote kans dat die ophouden te bestaan.

Nu kun je denken ‘Tja, zo werkt het nou eenmaal met vraag en aanbod: als niemand erop zit te wachten, dan hoeft het blad ook niet te bestaan.’ Even overdreven betekent dat dus eigenlijk dat de Albert Heijn of de Jumbo straks gaat bepalen welk nieuws er verspreid wordt op basis van hun verkoop. Stel: je woont in een wijk met heel veel Telegraaf-lezers en fans van de Story, dan worden die bladen goed op voorraad gehouden, maar voor andere media zal minder plek zijn. Dan is de kans dat je in aanraking komt met een andere krant, andere visies en andere invalshoeken steeds kleiner. En het vormen van een mening om deel te nemen aan het publieke debat op basis van verschillende ideeën kan dan bijna niet meer.

Dit kan ontzettend veel impact hebben, en daarom wordt er nu ook gezegd: de persvrijheid is in gevaar, en deze persvrijheid is een recht uit onze grondwet.

Oké, dan gaan we nu even terug naar de boeken.

Stel jezelf even voor dat je in een boekhandel rondloopt. Je ziet ontzettend veel aanbod. Covers en titels proberen je naar ze toe te lokken in de hoop dat jij precies dat boek oppakt en de flaptekst gaat lezen – en hopelijk reken je het boek dan af en neem je hem mee naar huis. Het komt best vaak voor dat dit een boek is waarvan je niet wist dat je het wilde lezen, of waarvan je misschien niet eens wist dat het bestond.

Stel je nu even voor hoe je een boek online koopt. Vaak ga je naar een online webshop als je al precies weet welk boek je wilde kopen – het komt maar weinig voor dat je de winkel bezoekt om even lekker te scrollen en ‘de geur van boeken op te snuiven’. Heel misschien blader je door een top-100 (maar na vier pagina’s klikken heb je dat eigenlijk ook wel gehad), misschien kijk je ook nog naar de boeken die anderen kochten. Maar eigenlijk blijft het daarbij. Het gevolg: we gaan steeds meer kopen wat anderen kopen, en de diversiteit in het aanbod zal daardoor minder worden.

Ik kan je vertellen: onze boeken van bijvoorbeeld Jason Reynolds zouden dan waarschijnlijk niet meer uitgegeven kunnen worden, want die zijn niet zo groot dat ze in die lijstjes terugkomen. Hetzelfde geldt voor de Wereldklassiekers – waarvan je online eigenlijk sowieso al niet kan zien hoe mooi ze zijn. En eigenlijk gaat dit ook op voor alle debutanten: als je als onbekende auteur zonder heel veel Instagramvolgers of ander bereik wilt doorbreken bij het grote publiek, kun je het eigenlijk wel schudden. Want die koper vinden die jou niet kent maar tóch benieuwd is naar je boek, wordt nog moeilijker.

De boekhandelaar kan een uitgever helpen om een goed boek (dat anders misschien over het hoofd wordt gezien) bij het publiek te brengen. Dit is bijvoorbeeld gebeurd met Ik geef je de zon van Jandy Nelson. Er waren een paar boekhandelaren die ik vooraf over het boek had verteld, het lazen en ontzettend enthousiast waren. Omdat ze net als ik vonden dat het boek een groot publiek moest bereiken, kochten sommigen hele stapels in.

Het gevolg was dat klanten bij binnenkomst een toren met Ik geef je de zon zagen liggen. Dat moest vást een goed boek zijn, anders zou de boekhandel dat nooit doen. Dus kochten ze het, en bijna iedereen vond het prachtig. De boekhandels deelden hun successen, andere boekhandels gingen het ook lezen, kochten ook grote stapels in en ook hu klanten kochten het omdat het er zo mooi bij lag.

Het resultaat? Het boek is inmiddels toe aan de negende druk en nog steeds genieten ontzettend veel mensen ervan. Als de boekhandelaar er niet was geweest, was het tussen alle andere boeken waarschijnlijk alleen gevonden als je gericht op de titel zou zoeken – en dan was het maar hopen dat genoeg mensen dat zouden doen, zodat het boek in een toplijstje terecht zou komen.

Laatst moest ik een cadeautje kopen voor een peuter, en hiervoor bracht ik een boek aan de Utrechtse Kinderboekwinkel. Natuurlijk kreeg ik de vraag of ik geholpen kon worden, en ik omschreef wat voor boek ik zocht. ‘Ik zoek een cadeautje voor een bijdehand meisje met een grote mond die altijd haar woordje klaar heeft en ontzettend nieuwsgierig is.’ De boekhandelaar adviseerde me het boek Ada Dapper Wetenschapper, een schot in de roos.

Had ik dit anders aangepakt en was ik online gaan scrollen door het aanbod met prentenboeken, dan was ik het op pagina acht pas tegengekomen. Waarschijnlijk was ik daarvoor allang al gestopt, en als ik het wel tot pagina acht gered had, had ik dan geweten dat dit precies het boek was dat bij mijn nichtje paste? Waarschijnlijk niet.

Tot slot wil ik het nog even hebben op het effect dat de sluiting van boekhandels heeft op uitgevers – en zo op het volledige boekenaanbod. Bij een uitgeverij is het eigenlijk al zo dat de grote successen ervoor zorgen dat debutanten of nicheboeken (zoals poëzie) een kans kunnen krijgen. Het geld dat verdiend wordt door een grote bestseller, wordt weer gebruikt om een ander boek überhaupt te kunnen maken – en zo die auteur een kans te geven om een bestseller te worden. Soms weet je vooraf al dat je van een boek niet duizenden exemplaren zult verkopen, maar heeft het een maatschappelijk belang om het boek tóch uit te geven. Zo bracht ik Rosie hartje Jack van Mel Darbon uit – een geweldig boek met een meisje met het syndroom van Down in de hoofdrol. Hoewel ik vind dat heel de wereld dit boek gelezen moet hebben (echt, doe het. JAN-KEN.) wist ik al dat het waarschijnlijk geen enorme kaskraker zou zijn. Maar omdat ik het ontzettend belangrijk vind dat dit verhaal een plek kreeg binnen ons fonds zodat er meer diversiteit in hoofdpersonen is, gaf ik het toch uit.

Zonder boekhandels zal het voor uitgevers steeds moeilijker worden om een breed aanbod in boeken te blijven voeren. Alle bovenstaande punten hebben invloed op de verkopen binnen een uitgeverij, en hoe minder inkomsten er zullen zijn, hoe moeilijker het wordt om een beetje geld over te houden om dit soort boeken uit te kunnen geven. Met als uiteindelijk gevolg: een stuk minder diversiteit in het boekenaanbod omdat uitgeverijen ‘op safe’ gaan spelen*.

*Op safe spelen zou voor mij overigens ook betekenen: geen dikke YA meer vertalen zoals de boeken van Leigh Bardugo, Marissa Meyer, Brigid Kemmerer – en geen boek meer uitgeven als De erfenis. De kans dat je die vertaalkosten ooit terugverdient worden dan nog kleiner, dus misschien dat ik dat wel als eerste zou schrappen. O ja, en al die vertalers die moeten het er maar mee doen.

Nu heb ik het nog niet eens gehad over alle kinderen die, als de boekhandel verdwijnt, niet meer door een boekhandel kunnen struinen, plaatjes kunnen kijken, kunnen bladeren en verhalen kunnen zoeken waar ze zich in herkennen. Zij zullen het moeten doen met online scrollen en hopen dat de cover goed laat zien waar de inhoud over gaat. Ik heb het ook nog niet gehad over al die momenten dat je in de stad aan het winkelen was omdat je een cadeau voor iemand zocht, en bij de boekhandel terechtkwam omdat je wist dat je daar altijd wat zou kunnen vinden. Ik heb het nog niet gehad over de maatschappelijke waarde die boekhandels kunnen hebben – zowel voor de verrijking van de Nederlandse cultuur, als voor het publieke debat. En ik heb ook niet verteld dat met het wegvallen van boekhandels de logistiek een stuk duurder zal worden (bedenk maar: de vaste lasten zullen onder een kleinere groep verdeeld moeten worden) – en dat uitgevers dat waarschijnlijk alleen kunnen terugverdienen door de boeken duurder te maken. Maar het stuk is al te lang, en ik hoop dat ik je er met bovenstaande punten van heb kunnen overtuigen waarom het absoluut essentieel is dat de boekhandel blijft bestaan. Dus:

Red de boekhandel, koop een boek.