Hoe komt de uitgave van een boek tot stand? In dit project laten we jullie meekijken met (en soms meebeslissen over) het uitgavetraject van De Grisha-trilogie. In deze aflevering: de vertaling!
Het ene boek is wat makkelijker te vertalen dan het andere. In sommige boeken wordt ‘gewone’ taal gebruikt, worden weinig woordgrapjes gemaakt, komt geen jongerentaal of slang voor en heb je geen ingewikkelde begrippen of speaking names. Laat ik maar meteen zeggen dat bij De Grisha allemaal niet het geval is. De boeken staan boordevol zelfverzonnen namen, zelfverzonnen begrippen en woorden afgeleid van een zelfverzonnen op het Russisch gebaseerde taal. Bij voorbaat had ik al enorm veel respect voor de vertaler die dit ging oplossen.
Omdat wij de drie boeken vrij snel achter elkaar willen publiceren en er ook nog drie e-novella’s zijn én we dit alles toch wel binnen een half jaar af wilden hebben, hebben we ervoor gekozen om met twee vertaalsters te werken: Merel Leene (bekend van o.a. de Touching Juliette-trilogie, De 100 van Kass Morgan en de Edelsteentrilogie) en Sandra Hessels (bekend van o.a. de boeken van Alyson Noël, Het Lot van Cally & Kayden en de Mara Dyer-serie). Het was aan hun (en een klein beetje aan mij) om de juiste vertaling te vinden voor alle moeilijke, bijna onvertaalbare woorden uit de tekst.
Natuurlijk krijg je dan de vraag waaróm je bepaalde dingen wel of niet vertaalt en óf je sommige dingen überhaupt moet vertalen. Tijdens mijn studie heb ik hier een uitgebreid onderzoek naar gedaan en ik zou hier dan ook uren over kunnen uitweiden, maar laat ik me hier beperken tot: wij brengen een editie op de markt die voor Nederlanders zo goed mogelijk te lezen en begrijpen moet zijn. Op het moment dat gebruik wordt gemaakt van speaking names of begrippen die een dermate belangrijke betekenis met zich meedragen, vinden wij het belangrijk dit naar het Nederlands te vertalen. Wie is er niet opgegroeid met snoskommers, flitspoppers, professor Perkamentus, Pluisje en mevrouw Bulstronk (om er maar een paar te noemen)?
Het feit dat een groot deel van de woorden uit Schim & Schaduw losjes is gebaseerd op de Russische taal maakte het er niet makkelijker op. We moesten dus van Engels naar Nederlands vertalen, maar de Russische achtergrond in acht nemen. Hier hebben wij speciale vertaalregels voor, maar Leigh Bardugo had over de uitspraak en klanken ook nagedacht, dus hoe brachten wij dit over?
Er werd door Sandra een bestand opgesteld met de meest uitlopende woorden waar Merel en ik op mochten schieten: the Black Heretic, Heartrenders, sandskiff, the cut, Squallers en nichyevo. Hoe gingen we dat vertalen? De Zwarte Zondaar, de Afvallige of de Duistere Hereticus? Ben je een bloedvergieter, aderlater of bloedverspiller? Zandskiff? Zandgaljoen? Zandboot? De snijslag, de hakbeweging, de snee of de doorklieving? Stormblazers of stormspuwers? En is het nichyevo, of kijken we naar de Russische-Nederlandse vertaalregels en maken we er nitsjevo van? Want hoe spreek je het eigenlijk uit?
En als je in Suli woont, ben je dan een Sulinees? Een Suliaan? En wat spreek je daar dan? Suliaans of Sulinees? En Grisha, gaan we dat vertalen? Wij snappen zo toch ook wel hoe je het uitspreekt? Maar Sochi vertaalden wij ook ineens overal naar Sotsji (waar de Olympische Spelen je al niet attent op maken). En eigenlijk staat Grisha voor een groep mensen, maar is dat duidelijk? Moet meervoud niet Grisha’s worden? En hoe zit het met die verderfelijke volcra? Is dat al meervoud of enkelvoud? En de kleding; de kefta? Moeten we daar dan kefta’s van maken, terwijl het meervoud eigenlijk al in het woord besloten zit?
En hoe zit het met een van de belangrijkste personages van het boek: de Sun Summoner? Hoe vertaal je dat in hemelsnaam? Zonnestuurder, Zongeleider, Zonneroepster, Zonneaanroepster, Lichtbron? Wel tientallen mailtjes met synoniemen vlogen heen en weer (dankjewel, synoniemen.net), hersens (of is het hersenen?) werden gepijnigd en discussies volgden.
Uiteindelijk zijn we erin geslaagd om hele mooie vertalingen te vinden voor alle begrippen waar we mee zaten. Tot nu toe hebben we een lijst met 93 begrippen, maar met elk kort verhaal en elk deel wordt de lijst langer.
In het boek kunnen jullie zien waar we voor gekozen hebben. Ik ben benieuwd of jullie achter onze keuzes staan!
Dit artikel verscheen eerder op fantasywereld.nl. Altijd als eerste op de hoogte zijn van de Behind the Scenes artikelen over de Grisha? Check hun site!